Zifahamu kanuni bora za usalama wa kompyuta yako

Kijana akitumia Kompyuta. Utandawazi unailazimisha dunia kuendesha mambo kwa njia za sayansi na teknolojia ikiwa ni pamoja na matumizi ya kompyuta na vifaa vingine vya kisasa. 

Ingawa mara nyingi husemwa kuwa hakuna usalama wa asilimia mia moja kwenye ulimwengu wa teknolojia ya kompyuta, ila kinga ni bora kuliko tiba.

Umewahi kujiuliza kwa nini watu wengi wanatumia kiasi kikubwa cha fedha kuimarisha ulinzi katika maeneo yao ya makazi?

Ndivyo ilivyo, tembelea hata katika makazi ya watu wa kawaida, madirisha yamejaa nondo, nyumba zimezungukwa na kuta ndefundefu. Wengine wamefikia hatua ya kufuga mbwa kwa ajili ya kuwalinda.

Nimeanza kwa kutoa mifano hii kuonyesha umuhimu wa kuzilinda kompyuta zetu. Ingawa mara nyingi husikika ikisemwa kuwa hakuna usalama wa asilimia mia moja kwenye ulimwengu wa teknolojia ya kompyuta, ila kinga ni bora kuliko tiba.

Cha msingi ni kufuata tu kanuni, kwani kwa kufanya hivyo unaweza kwa kiasi kikubwa kuepukana na mambo mengi yanayoweza kuhatarisha usalama wa kompyuta yako kama vile athari za virusi.

Makala haya yanataja baadhi ya kanuni za msingi unazopaswa kufuata ili kutunza usalama wa kompyuta yako.

 Tumia programu unazozihitaji

Watumiaji wengi wa kompyuta tumekuwa waathirika wa matatizo ya kompyuta zetu ama kwa kujua au kwa kutokujua. Kwanza ieleweke kuwa kompyuta nyingi zimekuwa zikiathiriwa  kiusalama kwa makosa yaliyomo kwenye kompyuta husika.

Hizi ni zile kompyuta zenye programu ambazo hazijaandikwa kiusahihi. Tuchukue  mfano wa nyumba inayovuja, kwa kuwa tu paa lake halikuezekwa ipasavyo. Au ukuta wa nyumba unavyoweza kuanguka, kwa kuwa haukutengenezwa kwa kufuata taratibu za ujenzi.

Kama kompyuta yako ina programu ambayo haikuandikwa kwa usahihi, matatizo mengi hutokea yanayoweza kuhatarisha kifaa hicho. Programu hizi sio tu zitahitilafiana na mtambo endeshi (OS) wa kompyuta yako, pia zinaweza kutoa mianya kwa  wavamizi kuingia kwenye kompyuta yako  kupitia kwenye mianya iliyopo kwenye  programu hizi.

Cha kufanya: Mosi, ondoa programu usizotumia. Tuache tabia ya kuweka programu nyingi katika kompyuta zetu ambazo kwa hali ilivyo hatuzitumii kabisa. Kwa kawaida programu hujaza nafasi, kuweka uchafu na hatimaye kuiweka kompyuta matatani.

Kumbuka unapoweka (install) baadhi ya programu katika kompyuta yako, nazo huweka programu nyingine zinazoambatana nazo bila ya wewe kujua. Hatimaye unajikuta umelundika lundo la programu.

Tuangalie mfano huu; unapoweka programu ya Microsoft office, tafiti zinaonyesha watumiaji  wengi  hutumia programu kubwa tatu ambazo ni Word, Excel na Power Point.

Ieleweke  kwenye kila bunda la programu ya Microsoft kuna programu nyingine zaidi ya kumi ndani yake ambazo zote huwekwa pamoja, lakini hazitumiwi kabisa au zinatumiwa mara chache mno.

Wataalamu wanashauri tunapotaka kuweka programu tuchague kile kwa kuzingatia kile kinachojulikana kama ‘custom Installation’. Uwekaji wa aina hii siyo tu unaweza kukuelekeza wapi uweke programu, bali pia utaweza kuchagua aina ya  programu  unazotaka kuweka kwenye kompyuta yako.

Pili, hakikisha unatumia programu zinazokwenda na wakati. Fanya uboreshaji wa matoleo mapya ya programu unazotumia (update)unapohitajika. Tuache hofu ya kutumia uboreshaji kwa hofu ya kufutiwa usajili wa programu au labda yataathiri kompyuta yako.

Cha muhimu kuzingatia ni kuwa  kila yanapotoka matoleo mapya, wahusika wanalenga kutusaidia watumiaji na siyo vinginevyo.

Tumia programu halisi

 Hakikisha unatumia programu halisi au kuichukua moja kwa moja kutoka  kwenye wavuti ya watengenezaji au sehemu salama kama ilivyoelekezwa na mtengenezaji.

Kuwa na programu halisi sio tu itaiwezesha kompyuta yako kuwa imara, bali pia itakuwezesha kupata maboresho pindi yanapotoka kama tulivyoelezea hapo juu. Kiuhalisia, programu nyingi bandia (siyo zote) huvunja mfumo asili wa programu na kuifanya iwe dhahifu, huku nyingine zikipandikiza minyoo kwa mtindo wa viraka (patch) inayokwenda kuharibu mwendendo wa programu halisi.

 Kwa mtindo huu unarahisisha kifaa chako kushambuliwa. Hivyo, matumizi ya programu  bandia hasa kwa mitambo endeshi ni hatari kwa usalama wako.

Leo hii katika baadhi ya  ofisi, wataalamu wa Tehama huweka mitambo endeshi bandia bila uongozi kufahamu, hivyo  kuiweka kampuni kwenye hatari ya uvamizi.

Ushauri kwa wenye kampuni, wahakikishe  wanatafuta Mkaguzi wa Tehama (IT Auditor) afanyie tathmini ya vifaa vyote  ili kubaini dosari kama hizi.

Tumia programu za uhakika

Umewahi kujiuliza kwanini natumia programu hii badala ya ile? Ukuaji wa teknolojia umesababisha kila mtu kuja na programu yake. Kwa mfano, kuna zinazotolewa  bure au  zinazouzwa kwa bei ya chini. Kumbuka, programu ya uhakika siyo lazima iwe inauzwa, kuna programu nyingi zinauzwa kwa bei ya juu, lakini zimekuwa na matatizo mengi kuliko zinazotolewa bure.

Kuhusu programu zinazotolewa bure, siyo kama hazina ubora, natoa rai kwa watumiaji kufanya utafiti kabla ya kuamua kutumia programu fulani.

Tena siku hizi ‘mtandao wa google’ unaweza kukusaidia kwa kiasi kikubwa kufanya utafiti na hata kujua maoni ya watumiaji wa programu husika.

Nitoe mfano dhahiri. Niliwahi kutumia Windows XP siku za nyuma. Nilipotaka kubadilisha mtambo, nikagundua watu wengi walikuwa wakilalamika kuhusu Windows Vista.

Baada ya kufanya utafiti nami nikabaini kuwa Windows Vista ingenisumbua, hivyo nilighairi kuitumia ingawa ilikuwa na mwonekano mzuri. Jambo la kushukuru ni kwamba kampuni husika (Microsoft) nayo ilibaini tatizo hivyo ikaiondoa Windows Vista sokoni na kuingiza Windows 7 ambayo imekuwa ikipendwa na watumiaji wengi.

Fahamu unachokifanya

Utafiti wangu unaonyesha watumiaji wengi wa kompyuta tumekuwa waathirika kutokana na kukubali kiholela au kufanya mambo tusiyoyajua.

Nitoe mfano kuhusu hili. Jamaa yangu wa karibu aliwahi kuvamiwa na programu za matangazo (adware).Alipofungua tovuti fulani akakumbana na tangazo lililomwelekeza kubonyeza mahala fulani kwa kuwa tangazo lilimwambia kompyuta yake ilikuwa katika hatari.

Bila kujua anachokifanya akabofya na kujikuta ameshaingiza madudu kibao katika kompyuta yake. Hivyo kuwa makini kila unapokabili ujumbe wowote. Hakikisha unasoma na unajua unachokifanya na wala si kubonyezabonyeza.

Haya ni mambo machache  unayotakiwa kuzingatia ili kuhakikisha kompyuta yako iko katika mazingira salama na yenye kinga.